Bij veel oudere Enkhuizers zal de gasboot nog wel bekend zijn maar nieuwe generaties hebben het niet meer meegemaakt, dat de boot zo rond 16:00 uur in het zicht van de haven driemaal toeterde, zodat de havendienst de bruggen van de Oosterhaven op tijd kon opendraaien.
Het paalkistrecht
In 1571 verkreeg Enkhuizen het paalkistrecht. Dit betekent dat Enkhuizen exclusief verantwoordelijk werd voor de betonning van de Zuiderzee en later het IJsselmeer. In ruil daarvoor kon tol worden geheven van de schepen. Enkhuizen was dan ook de thuishaven van het betonningsvaartuig, dat vele jaren lag afgemeerd aan de Bierkade. De boot stond echter niet bekend als de bierboot maar als de gasboot.
De betonning bestond uit bakens, tonnen, bel- en lichtboeien. Om de lichten te laten branden moesten de boeien van gas worden voorzien. Dit gold ook voor lichten aan de wal, zoals bijvoorbeeld de vuurtoren van Marken en het licht van Oosterleek. De gasboot zorgde voor dat gas. Vandaar de naam.
Op de foto gasboot IJselmeer, die sinds 1962 dienstdeed als betonningsvaartuig. Waarom de naam van de boot met één S werd geschreven, is mij nooit duidelijk geworden. Helaas verdween de gasboot rond 1984 uit Enkhuizen. De betonning wordt sindsdien vanuit Lelystad, en later Den Helder, met andere vaartuigen verzorgd.
IJsbreker en spelbreker
Als het ging vriezen dan moest de gasboot er op uit om de boeien vanaf het IJsselmeer binnen te halen. Om op het IJsselmeer te komen, voeren ze vanaf de Bierkade door de Oosterhaven, achter het Spui langs en via de Sassluis richting Krabbersgat. Zolang het IJsselmeer niet bevroren was en alle boeien nog niet binnen, gingen ze daarmee door. Het kwam dan ook voor dat er op de Oosterhaven al een aardig laagje ijs lag en de boot er toch doorheen voer. Dat werd de bemanning niet in dank afgenomen, want het verpestte natuurlijk de kans op mooi glad ijs om op te schaatsen.
Jongens van de Oosterhaven vervloekten die rot boot en soms werden er stenen naar gegooid, dat overigens ook niet bevorderlijk was voor een mooie ijsvloer, maar dit terzijde. Zodra delen van het IJsselmeer weer bevaarbaar waren, moesten de boeien weer op hun plek gelegd worden. Een enkele keer kon er dan op de Oosterhaven nog geschaatst worden en dan was de gasboot naast ijsbreker, tegen wil en dank ook spelbreker.
Bijzonder winterwerk
Als het IJsselmeer eenmaal dichtgevroren was, had de bemanning van het betonningsvaartuig IJselmeer niet zoveel meer te doen. Er werd enig onderhoud aan het schip en de boeien gepleegd maar dat was het wel zo’n beetje, tenzij het ijs ging kruien waar dat niet gewenst was en tot overlast zorgde. Dat was ergens in de jaren zeventig het geval bij de vuurtoren van Marken. Het Paard, dat toen ook als woonhuis diende voor vuurtorenwachter Visser en zijn familie, was niet meer bereikbaar en zij konden het huis niet meer verlaten. Dus moesten er hulptroepen worden ingeroepen.
Het betonningsvaartuig IJselmeer zorgde jarenlang voor de aanvoer van gas naar de vuurtoren en de bemanning was er dus goed bekend. Zij werden door hun bazen gesommeerd om met een auto naar de vuurtoren af te reizen en een pad te hakken door het over de dijk gekruide ijs. Geen alledaags werk maar wel weer eens iets anders. Met vereende krachten ging men aan de slag en na gedane arbeid wachtte hen een gastvrij onthaal in de warme huiskamer van vuurtorenwachter Piet Visser en zijn vrouw Lijsbeth.
Foto’s: Archief J. Plas
