Een verhaal over de winterwerkzaamheden van de bemanning van het betonningsvaartuig “IJselmeer”, dat tot midden jaren tachtig zijn vaste ligplaats aan de Bierkade in Enkhuizen had.
Voorbereidende werkzaamheden
Door (grond)ijs in de winter raakt de betonning van vaarroutes op het IJsselmeer van zijn plaats en kan ook door de ijsgang beschadigd worden. Bakens kunnen blijven liggen maar een lichtboei is veel duurder om te vervangen; zij zijn uitgerust met een dure lantaarn en gasinstallatie (vroeger althans). Dit was natuurlijk bekend bij de bemanning van de gasboot en jaarlijks werd er dan ook in het najaar al voorbereidingen getroffen. Zo werden een aantal lichtboeien naar binnen gehaald en vervangen door de zogenaamde winter-betonning: goedkopere bakens en kleinere boeien. Ook werden bij sommige lichtboeien stalen pijpen van zo’n 8 meter lengte, waarvan ongeveer 3 meter boven water uitstak, geplaatst. Deze dienden om de juiste plaatsen van de lichtboeien te markeren. Deze pijpen werden door hun vorm wel onder het ijs getrokken maar bleven op hun plek. De boeien hierbij werden op het laatste moment weggehaald.
Een aantal belangrijke lichtboeien op de drukbevaren routes moesten natuurlijk zo lang mogelijk blijven liggen. Als het dan begon te vriezen moesten deze alsnog zo snel mogelijk uit zee worden gehaald. Het betrof een stuk of drie boeien in de Gouwzee, lichtboei “de Trintel” ten oosten van Broekerhaven en nog een aantal aan de zogenaamde Oostwal, de oostkant van het IJsselmeer. Dit was de “Vrouwenzand 2” bij Stavoren, één boei richting Makkum en de grote boei bij de sluizen van Kornwerderzand.
Een hoop werk voor niks
Zo kon het gebeuren dat als er (strenge) vorst werd voorspelt, de gasboot uitvoer om de boeien binnen te halen. Ook al was het zaterdag of zondag en zelfs met de Kerstdagen, gevaren werd er, zonodig tot diep in de nacht. Natuurlijk kwam het vaak voor dat alles met man en macht binnen werd gehaald en de vorst niet doorzette. Dan werd in de dagen erna de betonning weer op zijn plaatst gebracht. Dit gebeurde soms meerdere keren per jaar. Zo bleven de mannen lekker bezig…
Geweld uit het oosten
Het kwam ook voor dat de “winter met geweld” kwam. Dit wil zeggen dat de vorst samen kwam met een harde (noord)oostenwind. Vissers met kennis van zaken menen dan ook, dat er alleen dan een serieuze kans is op veel ijs. Als het begon te vriezen met veel oostenwind, lukte het soms niet meer om alle boeien op tijd weg te krijgen. Zo is het voorgekomen dat de boeien “om de zuid” in de Gouwzee naar Enkhuizen werden gevaren maar dat er daarna al zoveel ijs was, dat het niet meer lukte om de oostkant van het IJsselmeer te bereiken. Voor de winter van 1962/63 lukte het wel om alles op tijd uit zee te halen, voor de Kerst 1962 was de klus geklaard, waarna het IJsselmeer voor maanden dicht gevroren bleef. Maar het is ook voorgekomen dat de vorst met zo’n hevige storm uit het oosten kwam, dat de gasboot bij het uitvaren in het Krabbersgat al zoveel buiswater over zich heen kreeg dat het dek in een complete ijsbaan veranderde en door de ramen geen zicht meer was. In die situatie moest men onverrichter zake terugkeren naar de haven. Ook brengt de oostenwind met zich mee dat er bijvoorbeeld bij Lelystad nog overal water te zien is terwijl richting Enkhuizen het grondijs al “loopt”. Grondijs komt in de vorm van kleine schotsjes boven drijven en vertraagt het varen aanzienlijk. Na de winter werd het dan spoorzoeken naar de op drift geraakte betonning. Het kwam voor dat sommige lichtboeien met de ketting en steen er nog aan terug gevonden werden op de Afsluitdijk en andere van hun ketting waren geslagen en soms ondersteboven ronddreven. Zo was het iedere winter weer een spannende tijd voor de mannen van de betonning. Hoewel de winters over het algemeen in de jaren 50 en 60 strenger waren dan tegenwoordig, gold toch ook altijd het adagium: Het kan vriezen, het kan dooien…
Kijk voor meer verhalen over het leven in het oude Zuiderzeegebied op mijnzuiderzee.nl
