Misschien heb je hem weleens gezien: een klein bruin vogeltje (laten we ’m even een KBV’tje noemen), niet groter dan een pingpongballetje. Hij weegt ongeveer 10 gram — minder dan een theelepel suiker als je even uitschiet. De Winterkoning is een standvogel in Nederland en je kunt hem praktisch in heel Europa tegenkomen. Meestal scharrelt hij laag bij de grond in dicht struikgewas. Hij is nogal beweeglijk, een soort ADHD-tje met vleugels. Maar als je hem héél even ziet, valt die korte wipstaart meteen op.
Zien doe je ’m bijna nooit, maar horen des te meer! De Winterkoning is weliswaar een van de kleinste vogeltjes van Europa, maar hij zingt als een grote kerel. De vogelgids beschrijft zijn zang als:
zitrivi-si SVI-SVI-SVI-SVI-SVI-zivuusu ZUU-ZUU-ZUU si-ZIRRRRRRR SVI-SVI-SVI siyo–…
(En geloof me, dat gaat nog een paar regels door.) Heb je m tussen je oren geknoopt? Nee? Probeer dan eens “Winterkoning zang” te googelen en zet je schrap.
En dan de naam: Winterkoning. Soms vertelt een naam iets over de vogel — zoals het Roodborstje, dat eigenlijk een Oranje-Borstje zou moeten heten, maar tja, vroeger hadden we het woord ‘oranje’ nog niet. Maar hoe komt de Winterkoning aan z’n koninklijke titel?
Om maar bij de realiteit te blijven, is de Winterkoning, net als de IJsvogel, helemaal niet zo winterbestendig. Een strenge winter kan de populatie flink uitdunnen. Hij is namelijk insecteneter, en tja… insecten onder een pak sneeuw vinden gaat toch wat lastig. Veel insecteneters trekken daarom in de herfst naar het zuiden. Andere vogels passen zich gewoon aan: Mezen krijgen bijvoorbeeld een soort interne verbouwing, de maagspier wordt steviger waardoor ze ineens pinda’s kunnen verteren. Maar onze Winterkoning? Die blijft gewoon. Hij trekt niet weg, hij eet geen pinda’s en komt niet op de voederbak. Een standvogel — en ook nog eens eentje die in de winter gezelschap krijgt van soortgenoten uit het noorden.
Zijn Latijnse naam Troglodytes betekent ‘holbewoner’, en dat klopt dan weer wel. De Winterkoning bouwt namelijk een bolvormig nestje met het vlieggat aan de zijkant. En klein als hij is, werkt hij zich suf. Hij bouwt meerdere nesten binnen zijn territorium en mevrouw mag kiezen waar ze haar eitjes wil leggen. Kijk, dát is pas hoffelijk. Wie is dan eigenlijk de koning?
Nog even bij de naamgeving blijven; In het Fries heet hij ‘Tomke’ (schattig, toch?), wat je als klein duimpje kunt zien en in Noord-Holland ‘Klein Jantje’. Als het aan mij lag, had ik hem meteen als Tomke gekroond.
Maar wat maakt dit luidruchtige vogeltje nu een Winterkoning? Misschien omdat hij, terwijl veel vogels stil worden in de winter, gewoon doorzingt — en hoe! Trek de natuur in en ontdek het zelf.
Fijne Midwinterse feestdagen en een fantastisch nieuw jaar met veel momenten natuurbeleving gewenst.
Ofra Carmi www.natuurlessen.nl
